تفاوت فرهنگ و تمدن در تئوری اسلامی/نویسنده شهید رامین ماهر

دوست عزیزی سؤالی  درباره ی فرهنگ و تمدن و تفاوت آنها از هم پرسید. پیرامون فرهنگ و تعریف و حوزه ی مربوط به آن اقوال و بیان های متفاوتی وجود دارد.به نظر من فرهنگ به مثابه ی یک کانال و شبکه ایست که شما بر اساس افکار و عقیده ی خود ایجاد می کنید و اعضا و نیروهایی را از آن عبور می دهید و خروجی ای که به دست می آورید،همان افکار،عقاید و رفتاری را دارند که شما از از ایشان انتظار دارید؛بلی،کار فرهنگی یعنی تعلیم و تربیت انسان،کار فرهنگی کار انبیاست.این را بدانید که کار فرهنگی کاریست بس عظیم و جان فرسا و روحی بزرگ می خواهد و قلبی مطمئن و آرام.بگذریم؛گفتم که از فرهنگ تعاریف زیادی وجود دارد، اما بهترین تعریفی که من از فرهنگ دیدم، بیان مقام معظم رهبری از فرهنگ می باشد:

 

ایشان اینگونه بیان می دارن:«فرهنگ مثل آب و هواست     خطبه های نماز جمعه تهران ۱۰/۱/۶۹»و یا در جایی دیگر اینگونه بیان می فرمایند:«تفکرات،ایمان؛آرمان‌ها تشکیل دهنده ی مبانی فرهنگییک کشور است     در دیدار با وزیر علوم و رؤسای دانشگاه‌ها ۱۷/۱۰/۸۳ »

«عزیزان!فرهنگ اساس کار ماست.در واقع،فرهنگ با همه ی شعب آن،یعنی علم و ادبیات و غیره،روح کالبد هر جامعه است.بدون شک،فرهنگ مثل روح است.بلا شک فرهنگ است که جامعه را به اصل کار یا بیکاری،به کار تند یا کند و به جهتگیری خاص یا به ضد آن جهتگیری وادار می کند.بنا بر این نقش فرهنگ،نقش روح در کالبد اجتماع است-کالبد بزرگ انسانی-است     در دیدار با اعضای انجمن اهل قلم  ۷/۱۱/۸۱»

 

آری،فرهنگ هر کشور که متشکل از فرهنگ عموم آن جامعه است،بیانگر حالات،رفتار و اعتقادات مردم آن مرز و بوم است.اگر ما در عرصه ی فرهنگ کشور بتوانیم گام های بلند اما استوار برداریم که شدنی است می توانیم خود و اطرافیانمان را نه در زمان حال بلکه فرزندان آینده ی این آب و خاک را از گزند کسانی که می خواهند فرهنگ بی ریشه ی خویش را بر ما غالب کنند،مصون و ایمن نگاه داریم و این میسر نخواهد شد مگر با عمل کردن به منویات رهبر معظم انقلاب امام خامنه ای (مد ظله العالی) و عمل به دستوری که ایشان حدود ده سال پیش بیان نمودند و متآسفانه هنوز عملی و اجرایی نشده است و آن مبحث عظیم تولید علم بومی و نهضت جنبش نرم افزاری است که در فضای جنگ نرم که به فرموده ی معظم له دانشجویان افسران این جنگ  اند،کاری بس دشوار است.

 

جنبش نرم افزاری مقوله ایست که همه باید در آن وارد شوند و به قدر توانایی خویش آن را قوت بخشیده و یاری دهند اما متآسفانه کسی که باید در این وادی وارد شوند به هر دلیلی شانه از انجام آن خالی کرده اند و من آن‌ها را به خدای خود واگذار می کنم تا روزی که همگی خدای خویش را در روز جزا ملاقات کنیم.

 

در این رابطه حرف‌ها بسیار دارم که حتی این صفحات سایبری هم مجال گفته های مرا ندارند اما همین را بگویم که راه برای همه باز است و بر هر کس که می تواند در این راه قدمی بردارد واجب است که عزم خویش را جزم کرده و برای رضای خداوند جلو بیاید.انشاءالله

 

البته در آینده پیرامون آین مقوله صحبت خواهم کرد و رابطه ی آن را با فرهنگ،تمدن اسلامی و دیگر گزاره های کلیدی یک تمدن الهی ذکر خواهم کرد.

 

و اما تمدن؛پیرامون تمدن و چیستی و چرایی آن صحبت هایی کردم که می توانید به مطالب ذکر شده رجوع کنید اما تفاوت فرهنگ و تمدن و به طور کلی جایگاهی که یک فرهنگ در یک تمدن دارد و بالعکس یعنی جایگاهی که تمدن در فرهنگ خودش دارد، مقوله ایست قابل بحث و گفتگو.

 

مقام معظم رهبر در جایی می فرمایند،

 

«فرهنگ یعنی خلقیات و ذاتیات یک جامعه و بومی یک ملت؛تفکراتش،ایمانش،آرمان هایش،این‌ها تشکیل دهنده ی مبانی فرهنگ یک کشور است    در دیدار با وزیر علوم و رؤسای دانشگاه‌ها ۱۷/۱۰/۸۳ »

 

با توجه به این تعریف، زمانی که یک تمدنی شکل می گیرد،آن تمدن نتیجه ی برآیند تفکرات،عقاید و آرمان های همان مردمی است که به خاطرشان از زندگی فردی و تک تک دست کشیده و به زندگی جمعی و همگانی تن داده اند که البته این تعریف از فرهنگ والاتر از این است که اینگونه تعبیر شود اما منظور من این است که فرهنگ هر تمدنی دلیل بوجود آمدن آن تمدن است و استمرار حیات هر تمدنی، وام دار فررهنگی است که به خاطر آن بوجود آمده است و البته این را باید بدانیم که فرهنگ تمدن می سازد؛این فرهنگ است که در کنه وجود خود،قدرت ساختن تمدن را دارد؛حال این تمدنی که از دل این فرهنگ بیرون می آید بستگی به ویژگی های همان فرهنگ است و این جای تفکر دارد.

 

نکته ای که قابل ذکر است این می باشد که هر تمدنی قابلیت تولید فزهنگ دارد یعنی این تمدنی که بواسطه ی فرهنگ مردمانش بوجود آمده،خود مولد و ادامه دهنده ی همان فرهنگ است.بنابراین رابطه ی این دو یعنی فرهنگ و تمدن رابطه ی بسیار نزدیک و جدانشدنی است.

 

حال از تمدن بین النهرین گرفته ت تمدن های دیگر مانند تمدن مصر تا تمدن غرب.البته تمدن غرب در جای خود جای بحث فراوانی دارد که به آن خواهیم پرداخت؛انشاءالله.